Safou (Afrikaanse peer) is een tropische vrucht die behoort tot de bomen Dacryodes edulis L. en behoort tot de familie Burseraceae. De boom is een groenblijvende, oliehoudende tropische fruitboom die groeit in de vochtige en sub-vochtige klimaten van West- en Centraal-Afrika. Hij heeft een hoogte van 20 - 30 m in het bos en 12 m in boomgaarden/plantages, de stam heeft een gemiddelde diameter van 55 cm. De schors is geurend, harsachtig en lichtgrijs van kleur. De boom heeft een dichte, compacte, bolvormige kroon met een korte, licht gecanneleerde stam en kransvormige takken. Het is een snelgroeiende boom met een gemiddelde levensduur van 50-100 jaar. De bloemen zijn klein (0,6 cm) en worden gedragen in grote eindstandige pluimen. De soort is tweehuizig, de bloemen zijn eenslachtig na abortus van één geslacht. De vrucht (steenvrucht) of safou is meestal langwerpig-cilindrisch van vorm en is 1,5 - 7,0 cm lang en 1,3 - 3,5 cm in diameter. De rijpe vrucht is blauwachtig/zwart van kleur en is gevuld met een rijke, olieachtige pulp die één zaadje bevat. Het zaadje is groot en draagt 25 - 45% bij aan de hele vrucht en in tegenstelling tot veel andere fruitboomsoorten heeft het geen zaadhuid of testa.
Inhoud
Waar groeit de safouboom?
Het geslacht Dacryodes bevat vierendertig soorten, 2 in tropisch Amerika, 19 in Afrika en 13 soorten in de Maleisische archipel. De safouboom is inheems in de vochtige laaglanden en plateaugebieden van Centraal-Afrika en de Golf van Guinee, maar de soort is nu geïntroduceerd in delen van Maleisië. Hij geeft de voorkeur aan vochtige, schaduwrijke omstandigheden en wordt vaak opgenomen in multi-landbouwsystemen, vooral in de eerste jaren van zijn groei. Hij komt voor in niet-overstroomde bossen in vochtige tropische zones, maar in drogere gebieden geeft safou de voorkeur aan licht moerassige grond. Het vochtgehalte van de bodem is cruciaal voor een goede wortelgroei, vooral voor jonge bomen in hun vestigingsstadium. De boom geeft de voorkeur aan zure bodems, met organisch materiaal in de oppervlaktehorizon, dit verbetert de groei en productie. Safou kan groeien tot een hoogte van 1000 m, maar zowel volwassen als jonge bomen zijn gevoelig voor vorst.
Waarom zou je de safouboom kweken?
De boom staat bekend om zijn vruchten (safou), die rijk zijn aan eiwitten, vet, vezels, mineralen en essentiële aminozuren. De olie, die uit zowel het vruchtvlees als het zaad wordt gewonnen, is rijk aan palmitinezuur, oliezuur en linolzuur. De boom is gemakkelijk te kweken en kan in een breed scala aan landbouwsystemen groeien. Hij kan een stabiel inkomen opleveren uit de verkoop van de vruchten en hun producten. De vruchten worden geoogst wanneer andere gewassen buiten het seizoen zijn en vormen in sommige gebieden een basisvoedsel voor 3-4 maanden van het jaar. De boom kan een jaarlijkse opbrengst van ongeveer 223 - 335 kg vruchtvlees per boom produceren. De safouboom is nog geen plantagegewas, maar wordt momenteel gekweekt in kleine boomgaarden.
Fruit voor de toekomst
Economie van de safouboom - De safouboom is een economisch belangrijke soort (er kan 7 ton olie per hectare worden gewonnen uit gekweekte safou). Er is een hoge productie van de safou in Kameroen, Congo, Gabon en Zaïre om aan de vraag op lokale markten te voldoen. In Kameroen is de totale jaarlijkse productie van safou in 1997 geschat op 118.603 ton, maar minder dan 100.000 ton belandt in marketingkanalen vanwege slechte opslag, slechte transportverbindingen en binnenlandse productie. Het wordt ook commercieel geïmporteerd als vers fruit naar bepaalde Europese landen, zoals Frankrijk en België, vanuit productielocaties in Kameroen, waar in 1999 105 ton safou werd geëxporteerd. De meeste producerende landen kweken de safouboom niet op commerciële schaal en vruchten worden verzameld van bomen die in het wild en in tuinen van particulieren groeien. De handel in safou is de afgelopen tien jaar uitgebreid en blijft dat doen.
Hoe kweek je de safouboom? - De safouboom wordt meestal gekweekt uit zaad, maar wordt ook vermeerderd door vegetatieve vermeerdering (luchtlagen en stengelstekken). Luchtlagen is de meest voorkomende methode van vegetatieve vermeerdering. Een klein stukje bast wordt verwijderd van een boom van goede kwaliteit. Het afgesneden gebied wordt bedekt met een grondmengsel en op zijn plaats gehouden met doorzichtige plasticfolie. Na een aantal weken kunnen de groeiende wortels door de plasticfolie worden waargenomen, de tak kan vervolgens worden afgesneden en opgepot. Vegetatieve vermeerdering door zowel luchtlagen als stengelstekken is relatief goedkoop en gemakkelijk, maar de resultaten kunnen inconsistent zijn (vaak afhankelijk van de fenologische staat van de bomen vóór de vermeerdering). Voor zaadvermeerdering moeten vruchten worden geselecteerd van bomen met een goede productie en kwaliteit. Zaden zijn hardnekkig en moeten voorzichtig uit de vrucht worden gehaald om verwondingen te voorkomen. De zaden moeten ongeveer 2 cm diep worden geplant in containers met zure leemgrond met een hoog humusgehalte (kieming vindt plaats binnen 12 - 15 dagen). Bij het uitplanten hebben jonge bomen voldoende bodemvocht nodig om goed te kunnen groeien (rijpe vruchten zijn echter kort houdbaar in vochtige klimaten (2 - 8 dagen zonder koeling)). De bomen dragen binnen 4 - 5 jaar vrucht. Wat zijn de toepassingen van de safouboom? - Het is een multifunctionele boom, vooral bekend om zijn vruchtvlees. Het verse vruchtvlees heeft een peerachtige smaak en olieachtig vruchtvlees. Het is vrij hard en wordt meestal gegeten na het koken of roosteren. Het kan worden gebakken om een soort boter te produceren en kan ook vers worden gegeten. Een olie kan worden gewonnen door distillatie uit het vruchtvlees en de zaden. De olie wordt gebruikt voor cosmetische en industriële doeleinden. Het vruchtvlees en de zaden worden traditioneel in de zon gedroogd of geroosterd om de houdbaarheid te verlengen, hoewel dit de voedingswaarde kan beïnvloeden door het zuurgehalte van het vruchtvlees te verhogen en het jodiumgehalte te verlagen. De zaadkern bevat een hoog eiwitgehalte en wordt vaak gebruikt als veevoer. Het hout is zacht, elastisch en grijsroze van kleur. Het wordt gebruikt om gereedschapsstelen, mortels te maken en is geschikt voor timmerwerk, brandhout en timmerhout. Safou-schors produceert een hars die in de lokale geneeskunde wordt gebruikt voor de behandeling van parasitaire ziekten (huid) en jiggers. De hars kan ook worden gebruikt als vernis. De bladeren, stengel en wortelschors worden ook gebruikt in de traditionele geneeskunde om lepra, dysenterie, bloedarmoede en amandelontsteking te behandelen. De boom kan worden geplant als een homesteadboom, worden gebruikt om bodemerosie te verminderen, als een levend hek in intensieve teeltsystemen, voor schaduw (in jonge cacao-, koffie- en oliepalmboomgaarden), in agroforestrysystemen (bodembehoud/vruchtbaarheid/schaduw) en ook als sierboom in tuinen.
Verder lezen
Kengue. J. (2001) Safou . Internationaal Centrum voor Onderbenutte Gewassen, Southampton, VK.
Kengue. J. (2001) Safou Extension Manual . Internationaal Centrum voor Onderbenutte Gewassen, Southampton, VK. Kengue. J. (2001) Gids voor de cultuur van de safoutier. Editions CLE, Yaounde, p 55.
Kapseu. C en Kayem GJ (1998) Proceedings of 2nd International Workshop on the African Pear Improvement and other new sources of vegetable oils . Presses Universitaires de Yaounde. Kameroen.
Jijmbi. E, Clair-Maczulajtys. D. en Bory. G. (1989) Variaties van de compositie van de vruchten van Dacryodes edulis (DON) LAM. Fruits-vol.44, nr.3.pp149-153.
Voorbereid en gepubliceerd door het International Centre for Underutilized Crops, Deze publicatie is een output van een onderzoeksproject gefinancierd door het Institute of Irrigation and Development Studies, University of Southampton, Verenigd Koninkrijk Department of International Development (DFID) Southampton, SO17 1BJ, VK. Tel: +44 (0)2380 594229 Fax: +44 (0)2380 677519 ten behoeve van ontwikkelingslanden. De geuite standpunten zijn niet noodzakelijkerwijs die van DFID [R7187 Forestry Research Programme].
