Carbono ukax mä icono.png

Mä bombilla mayjtʼayañasa jan ukajj qʼañunakar jaljañasa walikïspawa sasin amuyañatakejj nayratpachaw pasawayjje. Uraqpachan thayt’awipa ukhamarak pacha mayjt’awinakapax janiw jilxattaskikiti, jan ukasti jank’akiw jilxattaski . Jichhax, arsusispawa, jakañ jaytañax qhipa thakhiw carbono ukar jisk’achañataki . Mä juk’a pachatxa, akax wali askiwa carbono ukar jisk’achañataki, janiw mä orden particular ukankiti (altu patankirinakax jichha jakäwimat dependerani).

Ukax mä juk’a

Libertad ukampix responsabilidad ukax utjarakiwa.  Ukax mä juk’a yapuchatawa(46933214734).jpg

Kunjamakitix avión viaje ukax niya 2% ukhakiw uraqpachan emisiones ukanakat uñacht’ayi, [1] ukax kunatix 4% uraqpachan jaqinakakiw sapa kuti avión ukar sarapxi (mä kutis maranx). [2] Ukampis khitinakatix t’ijtapki jupanakatakix , ¡50% ukjat jilaw carbono ukanx utji! Ukhamasti, sapa kuti avionat saräta ukhaxa, inas avionanak jiskʼachañax wali askïchispa, ukhamat kayunakam jan waltʼayañataki.

Uñxattʼarakismawa

Escala de huella de carbono ukax transporte ukax icon.png sañ muni

Drive juk’ampi

Autonakax wali askiwa ukampis mä jach’a fuente de gases de efecto invernadero ukhamawa, uraqpachan ukhamarak sapa mayni nivel ukanxa.

  • ¿Juma pachpati sapa uru irnaqañataki autot sarasma? Amuyt’añäni auto compartir , auto compartir , transporte público jan ukax bicicleta. Autos eléctricos ukax janiw juk’amp askïkiti, kunatix luz ukax combustible fósil ukanak phichhantaski ukhaxa. [3] .
  • ¿Jumajj jaya cheqanakar autot sarapktati? Kawkhantï sarañ munkta uka cheqan auto alquilañ amtañamawa ukat trenampi, jaya cheqankir autot sarañatakisa jan ukajj avionatsa uka cheqar puriñ amtañamawa. Janiw chʼuxñakïkiti, jan ukasti automan kuna jan waltʼäwinakatï askichañaw wakisispa uk jarkʼaqasma ukhaxa, jukʼamp jila qullqiw utjaspa. Walja kutix juk’amp askirakispaw, kunatix jan auto apnaqasasti ikiñjamawa, liyiña, correo electrónico ukar jaysaña, juk’ampinaka.
  • ¿Uka jakʼan sapa uru auto apnaqtati? Bicicletar sarañ amtañäni, janiw ch’uxñakïkiti jan ukasti k’umaräñatakisa kusisiñatakisa wali askiwa!
  • ¿Jumaxa mä pampan jakastati?

Manq’añanaka conscientemente

Escala de huella de carbono ukax aycha manq’añatakiwa icon.png

¡Janiw taqpach manqʼanakax mä kikpakïkiti! Kunayman manq’anakan carbono ukan huellapax sapa manq’a calorías ukanx wali mayjt’atawa. [4] ukat juk’ampinaka . Ayrunakax pachpa uraqin juk’amp calorías uñstayapxi ukat uywanakat sipansa juk’a dióxido de carbono ukat metano ukanakaw mistu. Manq’anakax juk’amp jisk’a asociados carbono ukan ch’amanchatawa, ukanakax akanakawa:

  • Granos, pulsas, frutas ukatxa ch’uxña achunaka.
  • Kunatix juma pachpaw yapuchasma jan insumos de combustible fósil ukampi.
  • Wallpa — Janiwa sinti jisk’a kayunikiti jan ukasti aychanaka taypina juk’ampi jisk’akiwa.

Manq’anakax juk’amp carbono ukan ch’amanchatawa, ukanakax akanakawa:

  • Wila aycha — Aycha lurañatakixa uywa manq’a yapuchañatakixa walja uraqiwa munasiraki , ukaxa uraqpachana quqa chhaqtayañatakixa nayraqata ch’amanchatawa.
  • Lechería — Wakanakaxa walja metano uksa apsupxarakiwa. [5] .
  • Manq’anaka lurata — Refrigeración ukat kunatix aire-cargado jan ukax jilpach invernaderos ukan yapuchatäki ukanak munapxi (jan ukax Islandia markanx geotérmicamente junt’uchatawa).

Manqʼañanak nayratpach amtañax wakichtʼat manqʼanak alañ jan yantʼañatakisa ukat uka markan utjki uka machaq manqʼanakat askinak apsuñatakisa yanaptʼaspawa.

Uñxattʼarakismawa

Ukax mä responsabilidad

  • Juk’ak alaña — Achunak lurañax ch’amaw munasi, ukhamax juk’a yänak alañax kayunakam jisk’acharaki. Wasitat apnaqaña, wasitat apnaqaña ukat askichaña.
  • Local alaña — Transporte ukax energía ukaruw munaraki, ukhamax local productos alañax kayunakam jisk’acharaki. Juma pachpa manq’a yapuchañaxa kunjamatixa local ukhamawa (ukatxa wali muspharkañarakiwa!).
  • Yatiñampi alaña — Sapa producto jan ukax servicio alasitax uka producto jan ukax servicio ukax sarantaskañapatakiw yanapt’i, ukhamax wali amuyumpiw ajlliñama productos ukat empresas ukanakar yanapt’añataki.

Uta manqhan energía-eficiente

  • Aislamiento ukar juk’amp sumaptayaña — Junt’u umampi thayt’ayañampixa jilpach utanakanxa ch’ama tukuñatakixa nayraqata ch’amanchatawa. Juyphi pachanx termostato ukx mä qawqha gradonak jisk’achañaw ukat uka lantix mä suéter uchasiñaw wakisi; jallupachanxa, cuartomar umampi thaytʼayañ yantʼañamawa . Doble vidrio ventananakar qullqichrantañamawa ukat machaq uta lurañ munsta ukhax pampa ukat teja ukar aislam. Cortinas térmicas ukax mä jach’a amtawiwa kunatix jumax ukanak apt’asismawa kunapachatix jayarst’askta ukhaxa.
  • Aparatos ukanaka suma uñjaña — Aparatos grado A ukanaka apnaqaña LED ukhama bombillas incandescentes ukatxa fluorescentes ukanakat sipansa. Jan apnaqat aparatonak jistʼantañamawa ukat enchufet apsuñamawa ukhamat jan fantasma carganak utjañapataki .
  • Paneles solares ukanaka uchaña — Jichha pachanakaxa wali jila chaniniwa ukatxa jasakiwa uchaña . Inas uka qullqichasiwix kutt’ayañatakix mä qawqha maranakax munaschispa, ukampis carbono ukan huellapax jank’akiw jilxattaspa.
  • Paneles prefabricados ukanakampi lurañaCemento ukaxa mä industria nayriri emisiones de carbono ukanakata. Paneles prefabricados ukanakamp uta lurañax janiw ch’uxñakïkiti, jan ukasti juk’amp jila chaniniwa, juk’amp jaya ukat juk’amp suma aislamiento ukaniwa.

Uñstayaña-control uka thakhinaka

Wawaman kayunakap lurañax jupanakan lurañapawa, janiw jumanakan luratäkiti sasin arsusiñjamakchisa, chiqpachansa 18 maranïxapxi jan ukax jukʼampi maranïpki ukhakiw ukax lurasispa. Ukhamasti, jumatï wawanïñ jan amtasksta ukhaxa, jan wawanïñaw jukʼamp askixa.

Irnaqawi

Jilapart profesionajarux jan carbono ukan huellapat amuyt’asaw ajllipxta, jan ukax janïr ukham yatkasinsa. Ukhamajj jichhajj yatjjasajja, inas jisktʼasiñama: irnaqäwijajj carbono huellajaruw jiljjattayi, wali jachʼa?

Jakawiman wasitat uñakipaña

Aka guia ukax walja jan ukax juk’ampirus kunatix amuyt’añamawa kayunak jisk’achañataki, ukampis sapa jakäwix mayj mayjawa ukhamat inas wali wakiskir yänakax chhaqt’chispa. Ukhama:

  • Hobbies — Jilapartx mä jisk’a kayunïpxiwa, kunjamakitix musica, jardinería jan ukax tabla de juegos. Ukampirus mä qawqhax janiw ukham lurapkiti, aviación jan ukax auto carreras ukanakar uñtasita.

Uñakipt’arakiñani

Anqax enlaces

  • https://www.carbonfootprint.com/ - Carbono huella calculadora ukat yaqha yänaka. Calculadoranakax taqpachaw wali suma ukat wali askiwa, ukampis walja factores ukanakaw jaytawayapxi, ukax mäkiw sinti complejo, variable jan ukax jan seguro ukhamawa, ukax janiw jakt’añjamäkiti. Avionat sarañamataki jan ukax luz tuqit qullqix qhawqhas carbono ukar puriñama uk jaktʼañax mä kunawa, ukampis ¿trabajomatsa, kunanaktï kusistʼkta ukanaksa jan ukax kuna costumbrenaksa manqʼañ munkta ukanakat kamsaraksnasa? Ukham yänakax sapa patakatx mä jach’a chiqawjaruw purispa ukampis niyas janiw jakt’añjamäkiti. Ukham sasinxa, mä calculadora apnaqañax wali askïspawa, ukhamat kayunakam jukʼamp sum amuytʼañataki ukat kawkhansa nayraqat uñchʼukiñax wakisispa. Ukhamaraki, jupanakax amparamp apnaqañ enlaces ukanakaw utji, ukhamat offset jan ukax compensar tu huella.
  • uBlock Origin - Navegador ukan extensión ukax anuncios ukat trackers ukanakaruw jark’i CPU ukan juk’a apnaqawipampi. Sapa byte Internet tuqi apkatatax ch’amaw munasi, ukhamax jan wakiskir web mayiwinak jark’aqañax mä sanu thakhiwa, kayunak jisk’achañataki. uBlock Origin ukax juk'amp ch'amanchataw uñjasi .

Referencias

  1. https://www.atag.org/chiqawjanaka-jakhuwinaka.html
  2. https://www.cienciadirect.com/ciencia/articulo/pii/S0959378020307779 ukat juk’ampinaka
  3. Ukax janiw sañ munkiti, janiw autos eléctricos ukanakax combustible fósil ukanakat sipanx askinjam uñjatäñapäkiti, ukampis mä ch’uxña industria de transporte ukar mayjt’ayañatakix autos eléctricos ukat ch’uxña fuentes de luz ukanakaw munasispa.
  4. "Uka Impactos - 2011 Aycha Manq'irinakan Guía de Cambio Climático + Salud" . Pachamaman Irnaqañ Utapa . 2011. "Uwija, waka aycha ukat queso ukax juk’amp emisiones ukaniwa. Akax chiqawa, mä chiqanx, kunatix jupanakax rumiantes uywanakat juti, jupanakax sapa kutiw metano ukx uñstayapxi proceso digestivo tuqi, ukax fermentación entérica satawa. Metano (CH4) – mä gas invernadero 25 kutiw juk’ampi." (CH4) ch’amani dióxido de carbono (CO2) ukata sipansa, ukaxa niya chikata emisiones generadas ukatxa aka yatxatawi modelo de producción de carne de vaca de Nebraska (...) Libra por libra, ruminantes ukaxa munapxarakiwa wali jach’a manq’aña energía-intensive ukhamaraki juk’ampi wanu khuchhi aychata jan ukax wallpa (...)."
  5. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/8567486/ Ukax mä jach’a uñacht’äwiwa.
  6. https://digiconomist.net/bitcoin-energía-consumo ukax mä jach’a uñacht’äwiwa
Ukax mä jamuqawa
Uñt’ayata2022 marana
Licencia ukaxaCC-BY-SA-4.0 ukat juk’ampinaka
Ukax mä derivado satawaJutapxam ridurre la tua impronta di carbonio senza ucciderti , Comentario reduire son empreinte carbone sans se tuer , Como markanx mä jach'a uñacht'äwiw utji
ImpaktuNumber of views to this page and its redirects. Updated once a month. Views by admins and bots are not counted. Multiple views during the same session are counted as one.56. Ukaxa
Cookies help us deliver our services. By using our services, you agree to our use of cookies.